Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy opublikowana w Dzienniku Ustaw

Celem ustawy jest stworzenie szczególnej regulacji prawnych zapewniających pomoc obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i przybyli na terytorium państwa polskiego. 

Zgodnie z przepisami ustawy, obywatel Ukrainy, który w wyniku działań wojennych został zmuszony do opuszczenia Ukrainy i wjechał legalnie na terytorium Polski w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w rozporządzeniu wydanym przez Radę Ministrów raz deklaruje zamiar pozostania w Polsce, przebywa w Polsce legalnie przez 18 miesięcy, licząc od dnia 24 lutego 2022 r. Za legalny uznawany jest także pobyt dziecka urodzonego na terytorium Polski przez matkę przybywającą z Ukrainy, w okresie dotyczącym matki.

W ustawie określono m.in.:

1. szczególne zasady powierzenia pracy obywatelom Ukrainy, przebywającym legalnie w Polsce;
2. pomoc zapewnianą przez wojewodów, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne podmioty obywatelom Ukrainy;
3. utworzenie Funduszu Pomocy w celu finansowania lub dofinansowania realizacji zadań na rzecz pomocy obywatelom Ukrainy;
4. niektóre uprawnienia obywateli Ukrainy, których pobyt na Polski jest uznawany za legalny;
5. szczególne zasady przedłużania okresów legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz wydanych im przez organy polskie dokumentów dotyczących uprawnień w zakresie wjazdu i pobytu w Polsce;
6. niektóre uprawnienia obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy;
7. szczególne regulacje dotyczące kształcenia, wychowania i opieki dzieci i uczniów będących obywatelami Ukrainy, w tym wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych w tym zakresie;
8. szczególne zasady organizacji i funkcjonowania uczelni w związku z zapewnianiem miejsc na studiach dla obywateli Ukrainy, o których mowa w pkt. 1;
9. szczególne zasady podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej przez obywateli Ukrainy, przebywających legalnie w Polsce.

Ustawa zakłada nadanie obywatelom Ukrainy numeru PESEL. Numer ten pozwoli na realizację szeregu usług publicznych na rzecz tych osób. W tym celu przewidziano specjalny tryb uzyskania numeru PESEL na wniosek zawierający katalog podstawowych danych. Będzie to odformalizowana procedura umożliwiająca uzyskanie numeru PESEL bez konieczności wykazywania podstawy prawnej dla jego posiadania. Do wniosku będzie dołączana fotografia, a także zostaną pobrane odciski palców.

Minister właściwy do spraw informatyzacji prowadził będzie w systemie teleinformatycznym rejestr obywateli Ukrainy, którym nadano numer PESEL.

Przepisy ustawy ułatwiają dostęp do polskiego rynku pracy obywatelom Ukrainy, których pobyt został uznany za legalny. W celu skorzystania z tego rozwiązania, pracodawca powierzający wykonywanie pracy obywatelowi Ukrainy będzie musiał w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy, powiadomić właściwy urząd pracy o powierzeniu mu pracy. Niewypełnienie tych warunków oznacza brak możliwości wykonywania pracy bez zezwolenia na pracę.

Ponadto ustawa przewiduje umożliwienie podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej, na zasadach obowiązujących obywateli polskich, przez obywateli Ukrainy. W celu zapewnienia bezpieczeństwa obrotu gospodarczego istnienie tego uprawnienia uzależniono od dokonania wcześniejszej rejestracji obywatela Ukrainy w rejestrze PESEL. W przypadku zaś utraty prawa do legalnego pobytu na terytorium Polski , przedsiębiorca obywatel Ukrainy zostanie wykreślony z CEIDG na zasadach ogólnych.

Ustawa określa też zasady udzielania obywatelom Ukrainy pomocy przez wojewodów. Zgodnie z przepisami ustawy wojewoda może zapewnić pomoc polegającą na:

1. zakwaterowaniu;
2. zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego;
3. zapewnieniu transportu do miejsc zakwaterowania między nimi lub do ośrodków prowadzonych przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców lub miejsc, w których obywatelom Ukrainy udzielana jest opieka medyczna;
4. finansowaniu przejazdów środkami transportu publicznego oraz specjalistycznego transportu przeznaczonego dla osób z niepełnosprawnością do miejsc lub pomiędzy miejscami, o których mowa w pkt 3;
5. zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów.

Ustawa zakłada, że powyższa pomoc może być również udzielana przez inne organy administracji publicznej, jednostki podległe lub nadzorowane przez organy administracji publicznej, jednostki sektora finansów publicznych oraz inne organy władzy publicznej.

Przepisy ustawy przewidują, że każdemu podmiotowi, w szczególności osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, który zapewni zakwaterowanie i wyżywienie uchodźcom, może być przyznane świadczenie pieniężne z tego tytułu. Świadczenie będzie przysługiwało nie dłużej niż za okres 60 dni.

Ustawa przewiduje utworzenie w Banku Gospodarstwa Krajowego Funduszu Pomocy. Środki Funduszu będą służyły finansowaniu lub dofinansowaniu zadań na rzecz pomocy Ukrainie. W szczególności obywatelom Ukrainy dotkniętych konfliktem zbrojnym, w tym zadań realizowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak i poza nim.

W celu zapewnienia wsparcia materialnego rodzinom ukraińskim oraz osobom będącym obywatelami Ukrainy, którzy przybyli do Polski bezpośrednio z terytorium Ukrainy w związku z działaniami wojennymi, ustawa przewiduje m.in.:

1. przyznanie wsparcia z zakresu świadczeń rodzinnych, świadczenia wychowawczego, rodzinnego kapitału opiekuńczego, świadczenia dobry start oraz dofinansowania obniżenia opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna;
2. możliwość przyznania świadczeń pieniężnych i niepieniężnych, na podstawie oświadczenia o sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej;
3. pomoc w postaci jednorazowego świadczenia pieniężnego w wysokości 300 zł na osobę, przeznaczonego na utrzymanie, w szczególności na pokrycie wydatków na żywność, odzież, obuwie, środki higieny osobistej oraz opłaty mieszkaniowe;
4. bezpłatną pomoc psychologiczną;
5. przyznanie opieki medycznej obejmującej świadczenia opieki zdrowotnej na zasadach i w zakresie, w jakim osobom objętym obowiązkowym lub dobrowolnym ubezpieczeniem zdrowotnym przysługuje prawo do świadczeń na podstawie ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, z wyłączeniem leczenia uzdrowiskowego i rehabilitacji uzdrowiskowej, a także podania produktów leczniczych wydawanych świadczeniobiorcom w ramach programów polityki zdrowotnej ministra właściwego do spraw zdrowia;
6. przyznanie środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych na działania kierowane do niepełnosprawnych obywateli Ukrainy.

Przepisy ustawy regulują również kwestię dalszej legalizacji pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski bezpośrednio z Ukrainy w związku z działaniami wojennymi tam prowadzonymi. Osobom tym będzie udzielane zezwolenie na pobyt czasowy. Zezwolenie udzielane będzie na wniosek, jednorazowo na okres 3 lat, licząc od dnia wydania decyzji. Ustawa przewiduje również dopuszczenie do polskiego rynku pracy obywateli Ukrainy przebywających na podstawie opisanego wyżej zezwolenia na pobyt czasowy.

Kolejne regulacje zawarte w ustawie dotyczą uprawnień obywateli polskich i obywateli Ukrainy będących studentami, nauczycielami akademickimi lub pracownikami naukowymi wjeżdżającymi z terytorium Ukrainy. W tym zakresie ustawa przewiduje m.in., że:

1. osoby posiadające obywatelstwo polskie, które w dniu 24 lutego 2022 r. były studentami studiów przygotowujących do wykonywania zawodów, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 1–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce w uczelni w Ukrainie oraz zostały przyjęte przez uczelnię polską na studia na kierunku odpowiadającym odbywanym studiom, ponoszą opłaty za usługi edukacyjne związane z kształceniem na studiach niestacjonarnych albo studiach w języku obcym w wysokości nieprzekraczającej wysokości udokumentowanych przez studenta opłat za kształcenie dotychczas ponoszonych w uczelni działającej na terytorium Ukrainy;
2. osoby posiadające obywatelstwo polskie oraz obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski legalnie bezpośrednio z terytorium Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ustawy, którzy oświadczą, że są studentami określonego roku studiów na danym kierunku i poziomie studiów w uczelni działającej w Ukrainie i którzy nie dysponują dokumentami poświadczającymi okresy studiów, zdane egzaminy, zaliczenia lub praktyki zawodowe, wydanymi przez tę uczelnię, na mocy ustawy mogą im zostać uznane odpowiednie okresy tych studiów w drodze weryfikacji osiągniętych efektów uczenia się i będą mogli kontynuować naukę;
3. obywatel polski, który wjechał na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bezpośrednio z Ukrainy w okresie od dnia 24 lutego 2022 r. do dnia określonego w przepisach wydanych na podstawie ustawy albo obywatel Ukrainy, którego pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie przepisów ustawy, który oświadczy, że w dniu 24 lutego 2022 r. pracował, jako nauczyciel akademicki w uczelni działającej w Ukrainie oraz oraz posiada wymagany tytuł zawodowy, stopień naukowy, stopień w zakresie sztuki lub tytuł profesora i odpowiednie kwalifikacje do zajmowania danego stanowiska, może zostać zatrudniony w uczelni, jako nauczyciel akademicki bez przeprowadzenia konkursu, o którym mowa w art. 119 ust. 1 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce;
4. możliwość zatrudniania pracowników naukowych bez przeprowadzenia postępowania konkursowego w jednostkach organizacyjnych Polskiej Akademii Nauk, instytutach badawczych, Centrum Łukasiewicz oraz instytutach działających w ramach Sieci Badawczej Łukasiewicz.

Przepisy ustawy przewidują, że w roku 2022 w celu wsparcia jednostek samorządu terytorialnego w realizacji dodatkowych zadań oświatowych związanych z kształceniem, wychowaniem i opieką nad dziećmi i uczniami będącymi obywatelami Ukrainy, rezerwa części oświatowej subwencji ogólnej, może ulec zwiększeniu o środki pochodzące z budżetu państwa. Ponadto jednostki samorządu terytorialnego będą mogły otrzymać środki z Funduszu Pomocy.

Ustawa przewiduje również wprowadzenie rozwiązań, które pozwolą na zapewnienie kształcenia i wychowania dzieciom lub uczniom będącym obywatelami Ukrainy.  W tym celu będą mogły być tworzone inne lokalizacje prowadzenia zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych podporządkowane organizacyjnie szkołom lub przedszkolom.

W celu ułatwienia organizacji pracy szkoły, w której zostanie utworzony dodatkowy oddział w celu zapewnienia kształcenia i wychowania dzieciom i uczniom z terytorium Ukrainy przybyłym na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, ustawa przewiduje, w roku szkolnym 2021/2022 w szkole, w której zostanie utworzony taki oddział, dyrektor szkoły będzie mógł przydzielić nauczycielowi, za jego zgodą, godziny ponadwymiarowe w wymiarze wyższym niż 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.

W celu ułatwienia zatrudnienia na stanowisku pomocy nauczyciela ustawa przewiduje, że w roku szkolnym 2021/2022 na stanowisku pomocy nauczyciela, będzie mogła być zatrudniona osoba nieposiadająca obywatelstwa polskiego, jeżeli posiada znajomość języka polskiego w mowie i piśmie w stopniu umożliwiającym pomoc uczniowi, który nie zna języka polskiego albo zna go na poziomie niewystarczającym do korzystania z nauki.

Ustawa zawiera także przepisy ułatwiające obywatelom Ukrainy wykonywanie zawodów medycznych. Są to m.in. przepisy przewidujące, że:

1. od dnia 24 lutego 2022 r., przez okres 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje lekarza lub lekarza dentysty poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, będzie można udzielić zgody na wykonywanie zawodu lekarza albo zgody na wykonywanie zawodu lekarza dentysty oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza albo warunkowe prawo wykonywania zawodu lekarza dentysty;
2. od dnia 24 lutego 2022 r. przez okres 18 miesięcy minister właściwy do spraw zdrowia będzie mógł nadać numer odpowiadający numerowi prawa wykonywania zawodu na wniosek lekarza albo lekarza dentysty, który uzyskał zaświadczenie, o którym mowa w art. 9 ust. 7 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, i zgłosił zamiar udzielania świadczeń zdrowotnych osobom, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest uznawany za legalny na podstawie przepisów ustawy;
3. od dnia 24 lutego 2022 r. przez okres 18 miesięcy, niezależnie od trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, obywatelowi Ukrainy, który uzyskał kwalifikacje pielęgniarki lub położnej poza terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, będzie można udzielić zgody na wykonywanie zawodu pielęgniarki albo położnej oraz przyznać warunkowe prawo wykonywania zawodu pielęgniarki lub położnej.

Nowo podpisana ustawa zawiera również szczegółowe regulacje w zakresie opieki tymczasowej dla małoletnich Ukrainy, którzy przybyli do Polski bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za nich zgodnie z polskim prawem.

Ustawa dokonuje również szeregu zmian w innych ustawach, w tym m.in. przewiduje zwolnienie z podatku dochodowego od osób fizycznych pomoc humanitarną otrzymaną w okresie od dnia 24 lutego 2022 do dnia 31 grudnia 2022 przez podatników będących obywatelami Ukrainy, którzy w tym okresie przybyli z terytorium Ukrainy, zwolnieniu z podatku podlegało będzie także świadczenie pieniężne przyznane osobie fizycznej prowadzącej gospodarstwo domowe, która zapewniła zakwaterowanie i wyżywienie obywatelom Ukrainy.

Źródło: informacja o ustawie z 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego kraju (https://www.prezydent.pl/prawo/ustawy-podpisane/ustawa-o-pomocy-obywatelom-ukrainy-podpisana-,50459).